-
1 акылны җыю
см. акылга килү 1), 2) -
2 ис-акылны алу
глудивлять, удивить -
3 акыл
сущ.1)а) ум, ра́зум; интелле́кт || у́мственный (труд), интеллектуа́льныйакыл яшьтә түгел - башта — (посл.) ум не в во́зрасте, а в голове́
акыл зәгыйфьлеге — у́мственная сла́бость
б) ум, рассу́док, рассуди́тельность || у́мственный, рассу́дочный ( анализ)в) благоразу́мие, рассуди́тельность; созна́ние, созна́тельностьакылың кайда иде соң синең? — где́ же была́ твоя́ рассуди́тельность (благоразу́мие)?
г) ум, разу́мность, (как сле́дствие о́пыта) ум-ра́зум, му́дрость; умудрённостьпрактик акыл — практи́ческий ум (му́дрость, умудрённость)
мәкальдә чагылган тирән акыл — глубо́кая му́дрость, отражённая в посло́вице
2) разг.а) мысль, иде́якаян килде әле сиңа бу акыл ? — отку́да у тебя́ э́та мысль?
б) сове́т, наставле́ниеаның акылы белән йөрсәң... — бу́дешь его́ слу́шаться... (ещё и не то бу́дет)
ата-ана акылын тоту — приде́рживаться (слу́шаться) роди́тельского наставле́ния
3) в знач. нареч. акылга у́мственно, интеллектуа́льно, в у́мственном (интеллектуа́льном) отноше́нии (созреть, подняться); по уму́ (уму́-ра́зуму), умо́м ( быть выше или ниже кого)акылга бер чамарак алар — у́мственно они́ почти́ одина́ковы
акылга үсү — вы́расти (созре́ть) у́мственно
4) в функ. сказ. акылында вменя́емый спец. (преступник, подсудимый)•- акыл теше
- акылы сау
- акылга сау••акыл алдан йөрү — быть сообрази́тельным (сметли́вым, предусмотри́тельным, дальнови́дным, дога́дливым), быть спосо́бным предви́деть (предусмотре́ть)
акыл арттан йөри — ≈≈ за́дним умо́м кре́пок
акыл башка килү — см. акылга килү 1)-3)
акыл баштан китү — см. акыл китү 1), 2)
акыл белән эш итүчән — рассуди́тельный; толко́вый
акыл бизмәненә салу (салып үлчәп карау) — в голове́ (уме́) взве́шивать (взве́сить, прики́дывать/прики́нуть); см. тж. акыл белән уйлап карау
акыл булсын — пусть (э́то) бу́дет (послу́жит) уро́ком; э́то кому́ нау́ка (на бу́дущее); что́бы (впредь) непова́дно бы́ло ( кому)
акыл җиңеләю — см. акылга җиңеләю
акыл җитү — сообрази́ть ( что), догада́ться ( о чём), доду́маться ( до чего), умудри́ться, ухитри́ться
акыл ирешми — см. акыл җитми
акыл кергән — умо́м (у́мственно) вы́рос; умудрён ( жизненным опытом); в (при) своём (здра́вом) уме́; со свои́м умо́м
акыл кертү — см. акылга утырту 1)
акыл кушканча — по веле́нию ума́ (делать что, поступать как), по веле́нию (тре́бованию) рассу́дка
акыл өләшкәндә йоклап калган (йоклап биләмдә, урманда, мич башында калган) — см. акылсыз 1) а); акылга сай 1)>
акыл өләшү — см. акыл өйрәтү 2)
акыл сата башлау — ирон. зау́мничать, зау́мничаться
акыл сыеклану — прост.; см. акылга җиңеләю
акыл сыйдырмау — см. акылга сыймау
акыл утырту — см. акыл керү
акыл утыру — см. акыл керү
акылга зәгыйфь — см. акылга җиңел 1)
акылга муафыйк — см. акылга ятышлы 1)
акылга (акылы) үсмәгән — умо́м не вы́шел
акылга туймаган — см. акылсыз 1) а), 2)
акылга утыру — см. акыл керү
акылга яту — каза́ться (показа́ться, представля́ться) разу́мным (благоразу́мным, рациона́льным, логи́чным)
акылга өйрәтү — см. акыл өйрәтү
акылдан шашкан — см. акылдан язган
акылдан шашу — см. акылдан язу
акылдан ычкыну — прост.; см. акылдан язу
акылны алу — см. акылдан яздыру
акылны башка җыю — см. акылны җыю
акылны эчү — прост. ра́зум (ум) пропива́ть (пропи́ть)
акылны югалту — см. акылдан язу 3)
акылы бармакка урарлык (чорнарлык) та юк — ума́ ни на грош у него́
акылы кыска — ум ко́роток ( у кого)
акылы (акылга) сау — в себе́, в здра́вом уме́, в по́лном (здра́вом) рассу́дке
акылы эшли — голова́ ( чья) рабо́тает (ва́рит, сообража́ет)
акылың алтын икән — ирон.; шутл. ишь како́й, у́мный (у́мник, у́мница) (вы́искался, нашёлся), губа́ не ду́ра; ишь чего́ захоте́л (... куда́ махну́л)
акылы үзе белән — семь пя́тниц на неде́ле
- акыл алу- акыл белән уйлап карау
- акыл бирү
- акыл җитмәслек
- акыл җитми
- акыл иясе
- акыл йөртеп карау
- акыл йөртү
- акыл керү
- акыл сату
- акыл китү
- акыл өйрәтү
- акылга өйрәтү
- акыл сайлыгы
- акылга җиңел
- акыллы җиңел
- акылга җиңеллелек
- акылга җиңеләю
- акылга килү
- акылга сай
- акылы сай
- акылга сайлык
- акылга сыймау
- акылга таман
- акылы таман
- акылга таманча
- акылы таманча
- акылга утырту
- акылга ятышлы
- акылдан язган
- акылдан яздыру
- акылдан язу
- акылдан язып
- акылдан язар дәрәҗәдә
- акылны җыю
- акылы башында
- акылында
- акылы камил
- акылы төштән соң
- акылы үзе белән
- акылы үзендә
- үз акылы үзендә -
4 гыйлем
сущ.1) уст. нау́ка; -зна́ние; -ве́дениетабигать гыйлеме — естествозна́ние
фәлсәфи гыйлемнәр — филосо́фские нау́ки
иҗтимагый гыйлемнәр — обще́ственные нау́ки
хисап гыйлеме — арифме́тика
хокук гыйлеме — правове́дение; законове́дение; юриспруде́нция
әхлак гыйлеме — э́тика
2) в разн. знач. зна́ниегыйлемнең урысныкы, татарныкы дигәне юк — (погов.) зна́ние не быва́ет ру́сским и́ли тата́рским ( не имеет национальных границ)
гыйлем китапның эчендә дә, тышында да — (погов.) зна́ние и в кни́ге, и вне кни́ги (в жи́зни)
гыйлем - акылның яртысы — (погов.) зна́ние - полови́на ума́
3) разг. учёный, образо́ванный челове́ксм. тж. галимхәйран булды әнкәсе, гыйлем булгач бәбкәсе — удиви́лась мать, когда́ сын стал образо́ванным
газазил да бик гыйлем булган, ди — говоря́т, Азази́л (Де́мон) то́же был весьма́ учёным (образо́ванным)
•- гыйлем әһле
- гыйлем иясе
- гыйлем кеше
- гыйлем йорты
- гыйлем өйрәнү -
5 зирәкләндерү
перех.развива́ть ум (у кого-л.), де́лать/сде́лать у́мным, сообрази́тельным, поня́тливымакылны зирәкләндерү — развива́ть ум
-
6 ис-акыл
ис-акыл бетү — си́льно испуга́ться; приходи́ть/прийти́ в у́жас, ужаса́ться/ужасну́ться ( при виде ядовитой змеи)
ис-акыл китәрлек (китмәле) — удиви́тельный, порази́тельный
ис-акыл китү — удивля́ться/удиви́ться, диви́ться, ди́ву дава́ться
ис-акыл югалту (җую) — теря́ть, потеря́ть спосо́бность сообража́ть, приходи́ть/прийти́ в замеша́тельство
ис-акылны алу (исен дә, акылын да алу) — кра́йне удивля́ть/удиви́ть, приводи́ть/привести́ в изумле́ние
искә-акылга килмәгән — непостижи́мый
-
7 камиллек
сущ.соверше́нство; безупре́чность, безукори́зненностьакылның камиллеге — соверше́нство ума́
һәр эштә камиллеккә ирешү — доби́ться соверше́нства в ка́ждом де́ле
камиллекнең чиге юк — нет преде́ла соверше́нству
См. также в других словарях:
җигү — 1. Арба, чана, сабан һ. б. ш. әйберләрне тартып барырлык итеп, ат, үгез, сыер кебек тарту көчләренә махсус дирбияләр белән беркетү ат җигү. Арба, чана, сабан, тырма һ. б. ларны тарту көчләренә беркетеп, юлга чыгарлык яки эш башларлык хәлгә китерү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
котыру — I. Гадәттә хайваннарда була торган йогышлы психик авыру. Психопатия; акылның нормаль булмавы (авыру). II. КОТЫРУ – 1. Котыру чире белән авыру; акыл җую, тилерү; психик авыруга сабышу 2. Ярсып китү, үз үзеңне белештермәү 3. күч. Ярсу, көчәеп китү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
паника — Бик күп кешеләрнең берьюлы куркуга төшеп, көрәшү, каршылык күрсәтү ихтыярын югалту күренеше. Куркып аек акылны югалту күренеше … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
хыяллану — 1. Хыялга бирелү. Нәр. б. бик теләү, нәрсәгә дә булса омтылу. Нәрсәгә дә булса өметләнү, нәр. б. күз алдына китерү 2. Акылны җую; акыл зәгыйфьләнү сагыштан хыяллану чигенә җитте … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чиклелек — күч. Дөньяга карашның, акылның чикләнгән булуы, тар карашлы булу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
